Türk Kültür Ve Söz Varlığına Katkıları Bağlamında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Belgelerle Türk Polisi

         Tanzimat, Osmanlı Devleti’nin döne min zorlayıcı koşullarını yakalamaya çalışmasının hem bir sonucu hem de başlangıcıdır. Nitekim Avrupa’nın ak sine çağın gerekliliklerine uyum sağ lamak için atılmak zorunda kalınan bir adım olmakla birlikte kendisinden sonra yapılacak olan birçok yeniliğinde ilk kıvılcımı durumundadır. Bu bağ lamda ilk gelişmelerin hangi alanlar da olduğu sorgulanınca akla ilk gelen alanlardan birisi hukuktur. Söz konusu ferman ile padişahın yetkileri sınırlan dırılmış, anayasal bazı ilkeler benim senmiş ve bunlar Osmanlı’nın yönünü Batı hukuku çerçevesinde şekillenen kanunlara yöneltmiştir. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin kendi kabuğundan çıkarak uluslararası ilişkilere girmesini sağlamış ve tercüme faaliyetlerini hız landırmıştır. Hukuk alanındaki bu de ğişimlerse başka dallarının gelişimine kapı aralayarak başta siyasi, sosyal ve askeri alanlarda da değişimi zorunlu kılmıştır. Türk toplum yapısında mey dana gelen bu gelişmeler; eğitim, dil ve kültür alanını da etkilemiş tercüman yetiştirmek için Tercüme Odası, ders kitapları yazmak için Encümen-i Daniş, Telif ve Tercüme Cemiyeti gibi birçok oluşum kendini göstermiştir. Bu süreç ister hukuk ister eğitim ister Türk dili ve edebiyatı alanlarından olsun hemen hemen bütün aydınların odağına halka ulaşabileceği bir dil ve üslubu almasına zemin hazırlamıştır. Böylelikle dilde sadeleşme hareketleri gündeme gel miş en sonunda 1928’de Harf Devrimi yapılmıştır. Tanzimat ve Millî Edebiyat dönemlerinde Türk dilindeki değişim ler “sadeleşme” boyutunda kalırken Cumhuriyet Dönemi’nde sadeleşmeyle birlikte Latin alfabesine geçiş, tercüme etkinlikleri için de yeni bir sürecin ka pısını aralamış, başka dillerden Arap esaslı alfabeye aktarılan metinlerin ya nında Türkçenin kendi devirleri arasında da metin çevirilerine ihtiyaç duyul muştur. Böylelikle bugün, Türk dilinin geçirdiği evreleri tam olarak kavrayabilmek ve Türk akademisi ile alan ya zınının amaçlarına tam anlamıyla ulaşabilmek için çevirilere, Osmanlı Türk çesi ile kaleme alınan metinlere ve Harf Devrimi’nin ilanına çok da uzak olma yan eserlere ihtiyaç duyulmaktadır. 

       Bu durumun bilincinde olan birçok kurum bu bağlamda yayınlar yapmak tadır. Bunun bir örneği de Polis Akade mi Başkanlığı ve Devlet Arşivleri Baş kanlığı arasında imzalanan protokol kapsamında BAP Projesi olarak yayım lanan ve proje yöneticiliğini Polis Akademisi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İbrahim Dursun’un yaptığı Osmanlıdan Cumhuriyet’e Belgelerle Türk Polisi1 isimli çalışmadır. Proje ekibi hem Devlet Arşivleri hem de Polis Akademisi Başkan lıklarından akademisyen, araştırmacı, emniyet müdürü ve idarecilerin yer aldığı on üç kişiden oluşmaktadır. 2023 yılının Aralık ayında okuyucusuyla buluşan yaklaşık 550 sayfalık bu çalışma, “Cumhuriyet’in yüzüncü yılında; Türk Polis Teşkilatı’nın ebediyete intikal etmiş tüm mensuplarına […] Saygı ve rahmetle” ithafıyla yayımlanır. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Belgelerle Türk Polisi Tan zimat’ta ve Harf Devrimi sonrasında ağırlık verilen ders kitaplarının tercüme yoluyla Türkçeye kazandırılması nın önemini bir kez daha vurgular:

        Polis Akademisi özellikle son dönemlerde polis tarihiyle ilgili kaynak statüsünde kitapların basımını gerçekleştirmiştir […] Osmanlı son ve Cumhuriyet‘in ilk dö nemlerine ait polis eğitiminde kullanılan kitapların tıpkıbasımları bu eserler arasında sayılabilir. […] Projenin çıktısı olan kitapta Osmanlı dönemine ait belgelerin transkripsiyonu yapılmış ve kitap alan da çalışanların istifadesine sunulmuştur (Çolak, 2023: 9).

        Bu sözler polislik alanlarındaki modern eğitimlerin Osmanlı döneminde, modernleşmeye ve nüfusu artmaya başlayan toplumun düzen ihtiyacını karşılamak amacıyla ortaya çıktığı göz önüne alındığında daha önemli bir hâle gelirken Türk siyasi ve toplum hayatın da ordu-polis ayrımının neden gerekti ğini de gösterir.

        Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Belgelerle Türk Polisi, Türkiye Cumhuriyeti Cum hurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın sunuşuyla başlar; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanı Prof. Dr. Uğur Ünal ve Polis Akademisi Başkanı Prof. Dr. Yılmaz Çolak tarafından kaleme alınan “Ön Söz”ler ile devam eder. Bu yazıları, proje ekibi imzalı “Takdim” takip eder. 1845 ile 1923 yılları arasında kaydedilen ve ar şivlerde yer alan 147 belgenin özgün hâlleri kitabın sol; Latin esaslı alfabeye aktarılan hâliyse kitabın sağ tarafın da birlikte verilir. Böylece okuyucuya Türkçenin geçirdiği devirler arasında karşılaştırma fırsatı sunulur.

1 İbrahim Dursun vd., Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Belgelerle Türk Polisi, T.C. Devlet Arşivleri Baş kanlığı, Ankara 2023. Yazıda yapılan alıntılar da eserin bu baskısından yararlanılmıştır.

      Söz konu belgeler “Kuruluş”, “Eğitim” ve “Hizmetler” olmak üzere üç başlık altında toplanır. Sayıca dağılıma ba kıldığında 71 belgeyle “Kuruluş” bö lümünün öne çıktığı görülür. Onu, 42 belgeyle “Hizmetler”, 34 belgeyle “eği tim” başlıkları takip eder. Söz konusu bu belgelerin hepsi Arap harfli Türkçe metinler olmakla el yazısı ile kayda alınmıştır. Çalışmanın en sonuna “Fo toğraflar” isimli bir bölümle birlikte araştırmacılara kolaylık sağlaması amacıyla bir de “Dizin” eklenmiştir. Çalışmanın amacı, aşağıdaki sözlerle açıklanmıştır:

      Kurum tarihi yazımına katkı sunmak ve Türk Polis Teşkilatı’nın 1845’ten bu yana 178 yıldır milletine sadakatle yapmış ol duğu hizmetlere bir şükran ifadesi olmak üzere, Devlet Arşivleri ile Polis Akademisi Başkanlıkları milletimizin sahip olduğu zengin arşiv birikimi içinden seçilen bel gelerden oluşan Osmanlı’dan Cumhuri yet’e Belgelerle Türk Polisi” adlı bu çalış mayı hazırlamamıştır (Ünal, 2023: 6).

      Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Belgelerle Türk Polisi’nde, çoğunluğu Abdülha mid Dönemi’ne ait söz konusu 147 belge kronolojik sıra esas alınarak ve yayımlanır. Böylece olaylar arasında neden-sonuç ilişkisinin kurulmasını kolaylaştırırken yaşanılan olayların dö nemin şartları, gereklilikleri ve zorun luluklarına göre değerlendirilmesine uygun ortam yaratır. Buna ek olarak dönem içerisinde kullanılan kavram larda/terimlerde, kurum veya çeşitli oluşumlarda meydana gelen değişimle rin izini sürerek Türk söz varlığına kat kıda bulunur, kaybolmaya yüz tutmuş birçok mesleğin gün yüzüne çıkmasını sağlar. Bununla birlikte ilgili çalışma nın görsel malzeme açısından da zen gin olduğunu söylemek mümkündür. Belgelerin özgün hâlleri, dönemin po lisleri ve kıyafetleri ve dönemin İstan bul’undan çeşitli fotoğraflar bunların başında gelmektedir

      Sonuç olarak; nasıl ki ilk çağlarda dün yayı sorgulama çabası içine giren insa noğlu, merakını gidermek için çeşitli yollara başvurarak başta edebî ve sa natsal olmak üzere çeşitli eserler orta ya çıkardıysa günümüz için de aynı şeyi söylemek mümkündür. Aradaki tek fark geçmişte içinde bulunduğu zaman dilimini yorumlama çabası içinde olan insanoğlunun, bugün geçmişe yönelik bu süreci yürütmesi olabilir. Dolayısıy la, malzemesinin doğrudan dil olması sebebiyle başta uzmanlık alanı dil ve edebiyat olmak üzere tüm sosyal bilim cilerin ve günümüzdeki çalışma alanla rı fark etmeksizin araştırmacıların yolu Arap harfli Türkçe metinlerden geç mektedir/geçmelidir. Çünkü bilhassa kültürel eserler olmak üzere geçmiş ile gelecek arasında güçlü bir neden-sonuç ilişkisinin kurulması ile Türk tarihinin, edebiyatının, siyasi, kültürel ve sosyal yaşamının geçirdiği aşamaların takip edilmesi Arap harfli Türkçe metinler sayesinde mümkündür. Nitekim bu gün bu bağlamdaki çalışmaların başını çeken Türk Dil Kurumunun kendisine “Dilimiz, kimliğimizdir.” cümlesini ilke edinmesi bir tesadüf değildir. Osman lı’dan Cumhuriyet’e Belgelerle Türk Polisi isimli çalışma ise tüm bu söylenenle rin somutlaştırılmış bir örneğidir. 112 TÜRK DİLİ TEMMUZ 2024