Cahit Tanyol ve Aramak Dergisi

Bizi az ve zayıf bir yığın zannedenler aldanıyor: Her Türk’ün dimağı, milyarların uğultusuyla yoğrulmuş bir destan ve şehamet usaresidir.

Cahit Tanyol

Çelebi dergisi olarak iki sevincimizi bu sayımızda idrak ediyoruz. İlk olarak dergimiz okuyucularının gösterdiği teveccühle beşinci yaşını kutlamaya hazırlanıyor. Bu kadar önemli diğer konu ise elinizdeki sayıdan itibaren Çelebi dergisinin yoluna hakemli olarak devam etmesidir. Bu vesileyle ilk günden on üçüncü sayımızı çıkardığımız bugünlere kadar inancımıza ortak olarak bizleri yalnız bırakmayan, her daim destek veren, varlıklarını güçlü bir şekilde hissettiren kıymetli okuyucularımızı en kalbi hürmetlerimiz ile selamlıyoruz.

Bilindiği üzere Çelebi dergisi olarak, her yılın ilk (Nisan) sayısını Abide Şahsiyetlerimize ayırmaktayız. Bu seri bağlamında ilk olarak Necdet Sevinç’i, ardından Dündar Taşer’i, Mitat Enç’i ve Ülkü Tamer’i konu alan sayıları yayımladık. Faaliyetlerini Türk’ün menfaatini merkeze alarak gerçekleştiren bu isimler, rol model sıkıntısı/şoku çeken günümüz gençliğine işaret edilmesi/unutturulmaması gereken abide şahsiyetlerdir. ‘Küresel kültür’ün haz odaklı yaşam ve algılayış biçimini ‘Türk gençliği’ne dayattığı bugünlerde, kültürümüzün dinamiklerini her zerresinde yaşayan rol modellerimizi odak noktasına yerleştirmemiz gerekmektedir. Rol model konusunda yüksek şahsiyete sahip birçok ismimiz var. Bu konuda kaynak sıkıntımız yoktur. Bize düşen, bir ideal uğrunda yaşayan bu isimlerin unutulmamasını sağlamak ve en önemlisi de yaptıkları üzerinde düşünmektir.

Bu düşünce ve hissiyatla 2024 yılının ilk dosya konusunu, doğumunun 110. yıl dönümünde, Türk Sosyolojisinde Bir Öncü İsim: Prof. Dr. Cahit Tanyol olarak belirledik. Tanyol hem sosyoloji araştırmalarında hem de düşünce dünyasında yerli ve milli duruşu ilke olarak benimsemiş bir aydındır. Tarihi merkez noktasına alarak Türk milletini anlamaya çalışmış; Türkiye’nin, sadece Cumhuriyet dönemi ile sınırlı kalmadan, Türk tarihini bir bütün şeklinde düşünerek yaşadığı zihniyet bunalımı üzerinde düşünmüş ve tespitlerde bulunmuştur. Bir düşünür olarak adını duyurması da temel ilkelerinden taviz vermeyerek, ithal düşüncelerle toplumunu anlamaya çalışmaktan ziyade özgün düşünceler üretmesinden gelir. Aydının özellikle de yaşadığı, içinden çıktığı toplumu tanımasını gerektiğini savunan Tanyol, buradan hareketle yıllarca köylerde araştırmalar yapar.

Cahit Tanyol tam manasıyla bir düşünürdür. Çok katmanlı düşünce yapısına sahip bir düşünür olarak hayatı boyunca düşünce krizi ya da kendi tabiriyle aramak krizi içerisinde yaşamıştır. 25’li yaşlarında Aramak adıyla bir dergi çıkarması da bu krizin varlığına işarettir. Aramak dergisinin ilk sayısında derginin amacını anlatan “Biz; bu küçük mecmua içinde -iddiasız- kendimizi, bizden olanı aramağa çalışacağız.” ifadesi ile aramak krizine nereden başlanması gerektiği vurgulanır. Aramak dergisinde çıkarsız, karşılık beklemeden -dergi amacına paralel olarak- “Aramakla bulunmaz lakin bulanlar ancak arayanlardır.” düsturunca aslında en uzak olduğumuz “bizden olanı”, “bizi” aramaya koyulur, Tanyol. Aynı zamanda mensubu olduğu toplumu da anlamaya yönelik bu hâl, Cahit Tanyol’un hayatının her evresinde farklı cephelerde devam eder.

Cahit Tanyol düşünce krizinin üzerine giderken farklı kimliklerin penceresinden bakma şansını da yakalar ya da dener. Şair, eleştirmen, edebiyatçı, dergici, köşe yazarı, sosyolog, felsefeci ve öğretmen olarak hayatına farklı katmanları ekler. Dergicilik Tanyol’un hayat tecrübesindeki en önemli katmanlardandır. Bazı dergilerin çıkarılmasında başrol oynar, bazılarında yönetici olarak görev alır ve çoğunlukla da yazılarıyla dergi mahfillerinden elini çekmez. Tanyol’un dergilerle olan yakın münasebetini aydının muhite olan ihtiyacı ile de açıklamak mümkündür. Muhit ihtiyacını aydını şekillendiren bir iklimin mevcudiyeti ile açıklar Tanyol.

Bir aydın olarak muhit ihtiyacını gidermek için Türk düşünce dünyasının önde gelen isimleriyle yani entelijansiya ile çok yakın bir ilişki kurar. Bu isimler arasında başta Yahya Kemal Beyatlı olmak üzere Ahmet Hamdi Tanpınar, Hilmi Ziya Ülken, Arif Nihat Asya, Necip Fazıl Kısakürek, Sait Faik Abasıyanık, Cahit Sıtkı Tarancı, Cemil Meriç, Şerif Mardin gibi kamuoyunun yakından tanıdığı isimler gelir. Türkiye’nin düşünce ikliminin katmanlarını temsil eden bu isimlerle olan münasebeti sayesinde müktesebatını sürekli yenilemeye ve diri tutmaya çalışır. Toplumu anlamaya ve aramak krizinin üzerine gitmeye gayret eder.

Cahit Tanyol’u tüm yönleriyle anlamaya gayret ettiğimiz bu sayımızda daha çok bilim adamı yönüyle tanınan Tanyol’un edebiyat ve düşünce adamı yönüne de ağırlık vermeye gayret ettik. Bu minvalde ilk yazı, aynı zamanda Cahit Tanyol’un öğrencisi de olan, “Cahit Tanyol’un Hayatı ile Din, Laiklik, Örf ve Ahlak Görüşleri” başlığı ile Doç. Dr. Ümmet Erkan’a ait. Erkan yazısında Cahit Tanyol’un ömrü boyunca hem akademik çalışmalarında hem de düşünce dünyasında anlamlandırmaya çalıştığı toplumun günlük pratikteki tartışmalı kavramları Tanyol’un yaz- dıklarından hareketle anlamaya çalışıyor. Dr. Yasin Yavuz, Tanyol’un Kuruluş ve Fetih Destanı eserindeki temel dinamikleri “Metinsellik Ölçütlerine Göre Kuruluş ve Fetih Destanı” başlıklı yazısıyla ele alıyor. Tanyol’u akademik camiada tanıtan Gaziantep ile ilgili saha araştırmalarını Prof. Dr. Yücel Karadaş, “Cahit Tanyol ve Gaziantep Kırsalı Üzerine Ampirik Çalışmaları” başlıklı yazısında değerlendiriyor. Tanyol’un şiirlerini “Zamanın Espasında Geç Kalmış Bir Şair: Cahit Tanyol” başlıklı yazısıyla İbrahim Daş; Tanyol’un İzmir’de çıkardığı Aramak dergisini tüm yönleriyle “Aramak Dergisi ve Cahit Tanyol (1939-1940)” yazısında Öğr. Dr. Sena Baykal derginin tüm ciltlerini gözden geçirerek bu sayı için kaleme aldı. Kitabiyât bölümümüzde ise Zafer Saraç, “Örf ve Adetler Sosyolojisi Bakımından Sanat ve Ahlak” ve Rümeysa Bedirhanoğlu “Türk Edebiyatında Yahya Kemal” kitaplarını değerlendiren yazılarıyla yer aldılar.

Bu sayımızda Cahit Tanyol üzerine üç söyleşi yer alıyor. İlk söyleşi, Mehmet Solmaz tarafından Cahit Tanyol ile yapılan ve 1962 yılında Gaziantep Kültür dergisinde yayınlanan konuşmadan oluşuyor. Cahit Tanyol’un hem öğrencileri hem de meslektaşları olan Uğurol Barlas ve Prof. Dr. Ümit Meriç ile yapılan söyleşilerde ise Tanyol’u daha yakından tanırken aynı zamanda tarihe de tanıklık ediyoruz. Özellikle belirtmemiz gerekir ki, Cahit Tanyol ile dostlukları uzun yıllara dayanan Uğurol Barlas fotoğraf arşivinden faydalanmamıza olanak tanıdığı için kendisine şükran borçluyuz. Bu vesileyle Uğurol Barlas ile irtibat kurmamızı sağlayan ve kendisiyle söyleşiyi gerçekleştiren Ömer Faruk Şerifoğlu’na hassaten teşekkür ederiz.

Türk Sosyolojisinde Bir Öncü İsim: Prof. Dr. Cahit Tanyol dosya konumuza yazılarıyla, düşünceleriyle, fotoğraflarıyla katkı sunan; gerek teknik konularda gerek ise tashih konularında emeği geçen tüm isimlere teşekkür ederiz.